ମିଳନ ଚଉତିଶା

ଅର୍ଜୁନ ଦାସ

(ରାଗ-କଳଶା)

ଭାବାର୍ଥ - (୧-୫) କୁଞ୍ଜ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା କୃଷ୍ଣଙ୍କ ଆଗରେ ସହଚରୀଟିଏ କହିଲା- ହେ କୃଷ୍ଣ, ତୁମ ପ୍ରିୟାକୁ କନ୍ଦର୍ପ ଫୁଲଶର ମାରୁଛି । ତା’ର ଜ୍ଵାଳାରେ ସେ ଜର୍ଜରିତା ହୋଇପଡ଼ିଛି । ଦୁଃଖ ସମୁଦ୍ରରେ ତାକୁ ବୁଡ଼ାଇଦେଲ । ଲୋଡ଼ିବାର ସମୟରେ ତାକୁ ଖୋଜି ପାଇଲୁ ନାହିଁ । କ୍ଷୀଣାତନୁ ସୁକୁମାରୀ କ୍ଷଣ କ୍ଷଣକେ ଚମକି ପଡ଼ୁଛି । ଖଟ ତ୍ୟାଗ କରି ଭୂମି ଉପରେ ଶୋଇ ରହୁଛି । ତାକୁ ଗୁପ୍ତରେ କି କଥା କହିଲ କେଜାଣି ଓ ତା’ର ଓଷ୍ଠରୁ ଅମୃତ ପାନ କଲ । ଏ ସମୟରେ ଛାଡ଼ି ଦେଲେ ସେ ଜୀବନ କେମିତି ଧରିବ ? ଫୁଲଶରର ଆଘାତରେ ସେ ଶଶିମୁଖୀ ଭାରାକ୍ରାନ୍ତ ହୋଇପଡ଼ିଛି । ଶରୀରରେ ଅଧିକ ଉତ୍ତାପ ଯୋଗୁଁ ସେ କ୍ଳାନ୍ତ ହୋଇ ପଡ଼ିଛି । ନାକରୁ ଘନ ନିଶ୍ୱାସ ବହୁଛି । ତା’ ଆଖିରୁ ଲୁହ ଝରି ତା’ର ଘନ ବକ୍ଷୋଜକୁ ତିନ୍ତାଇ ଦେଲାଣି । ତାକୁ ଦୟାକରି ତା’ ଦୋଷ କ୍ଷମା କର ।

ତୁମ ମୁଖିକୁ ନ ଦେଖିବା ଯୋଗୁଁ ତା’ ମନ କ୍ଷଣେ କାଳ ପାଇଁ ସ୍ଥିର ରହିପାରୁନାହିଁ । ତା’ର ବେଶି ଦୁଃଖ, ନିଧି ହରାଇଲା ପରି ତା’ ଅବସ୍ଥା ହୋଇଛି । ତାକୁ ନିରାଶ ନ କରି, ତା’ ଦୋଷକୁ କ୍ଷମା କର ।

ଭାବାର୍ଥ- (୬-୧୨) ତା’ର ମୁଖପଦ୍ମ ଶୋଭା ଚମତ୍କାର, ତା’ ଯୋଗୁଁ ଦେହ ଚମକୁଛି । ମନରେ ତୁମର ଅନୁଗ୍ରହ ଥିଲେ ମୋ ଆଗରେ ପ୍ରକାଶ କର । ଚନ୍ଦ୍ରବିନା ଯେମିତି କୁମୁଦିନୀ ଦୁଃଖୀ ହୋଇଥାଏ, ସେମିତି ତୁମବିନା ସେ କଷ୍ଟ ପାଉଛି । ପ୍ରଭୁ, ତା’ ପ୍ରତି ତୁମ ମନରେ ଯଦି ସାମାନ୍ୟ ଦୟା ଅଛି । ତେବେ ତାକୁ ଥରେ ଦେଖିକରି ଆସ । ସେ ବେଳେ ବେଳେ ହସୁଛି, କେତେବେଳେ ଖେଳୁଛି ପୁଣି କେତେବେଳେ କାନ୍ଦୁଛି । କ୍ଷଣକ ମଧ୍ୟରେ ପୁଣି ଚେତନା ପାଇ ଉଠୁଛି । ଶିଶୁ ମୃଗଟିଏ ଶର ଆଘାତ ପାଇ ଯେମିତି ଜୀବନ ଛାଡ଼ିବାକୁ ବସିଥାଏ, କଲବଲ ହୁଏ, ସେମିତି ସେ ତୁମକୁ ମନଦେଇ ଭଲ ପାଇଛି । ନ ପାଇ କଲବଲ ହେଉଛି, ଏହା ନ ହେଲେ ସେ ଜୀବନ ହାରିଦେବ । ସେ କେତେବେଳେ କ’ଣ କଥା କହୁଛି, ଜାଣି ହେଉନାହିଁ । ଯିଏ ଯାହା (ଯିସତିସ) କଥା କହିଲା ତାକୁ ଶୁଣି ତୁମେ କହୁଛ ବୋଲି ଭ୍ରମରେ ଭାବୁଛି । ଯୋଗୀମାନେ ଅହର୍ନିଶ ସମାଧି ନେଇଥା’ନ୍ତି । ସେମିତି ବାଳା ରାତିଟାକୁ ଯମ ଦଣ୍ଡ ସମାନ ଭୋଗକରୁଛି, ଏକା ଏକା ବସି ରାତି ପୁହାଉଛି ।

ହେ କୃଷ୍ଣ, କ୍ଲାନ୍ତି ଯୋଗୁଁ ସେ ଝାଳରେ ବୁଡ଼ିଯାଇଛି । ସେଥିରେ ଧୂଳି ପଡ଼ି ତା’ ମୁଖମଣ୍ଡଳ କଳା ପଡ଼ିଯାଇଛି । ଆଖିରୁ ତା’ର ଧାର ଧାର ଲୁହ ଝରି ପଡୁଛି । ତା’ ଶରୀରରେ ଝାମ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଛି । ତା’ର ଏତେ ଦୁଃଖ, ନିର୍ଦ୍ଦୟ ନ ହୋଇ ତାକୁ ସଙ୍ଗରେ ନେଇଆସ । କନ୍ଦର୍ପର କୋପରେ ସଖୀ ନିସତ ହୋଇଯାଇଛି । ଚନ୍ଦ୍ରର କିରଣ ତାକୁ ଯନ୍ତ୍ରଣା ଦେଉଛି, ରାତିସାରା ଛଟପଟ ହେଉଛି । ମୋର ସଖୀ କପଟ-ସ୍ନେହ କ’ଣ ଜାଣେ ନାହିଁ । ନିରୀମାଖି ହୋଇ ସେ ସର୍ବଦା କାନ୍ଦୁଛି-। ଏତେ ଦୁଃଖରେ ସେ ଆଉ ବର୍ତ୍ତିବ ? ମୁଣ୍ଡ ଟେକି ତା’ର ଦୁଃଖକୁ ଏଣେ ତେଣେ ଦେଖିବାକୁ ପଡୁଛି । ମୋ ସଖୀ ଏତେ କଷ୍ଟ ଏବେ ପାଉଛି ଯେ, ନିଜକୁ ସଳଖି ହୋଇ ବସି ପାରୁ ନାହିଁ । ତା’ର ସବୁ ଟାଣପଣ ଭାଙ୍ଗି ଯାଇଛି । ଯାହା ତା’ର ବକ୍ଷୋଜ ଦି’ଟା ଟାଣ ପଣ ଦେଖାଉଛି ! ତାକୁ କିଏ କ’ଣ କହିଲେ ଜାଣିପାରୁ ନାହିଁ କି କାହାକୁ ଚିହ୍ନି ପାରୁନାହିଁ । ସଖୀମାନେ ଠାରିଲେ ମଧ୍ୟ ଜାଣିପାରୁ ନାହିଁ, ଆଖିଖୋଲି ଚାହୁଁନାହିଁ । କେତେ କଷ୍ଟ ସେ ପାଇଲାଣି । ତା ଅବସ୍ଥା ଖରାପ । ତାକୁ ଖୋଜିଲେ ମଧ୍ୟ ପାଇବ ନାହିଁ ।

ଭାବାର୍ଥ - (୧୩-୨୦) ହେ କୃଷ୍ଣ, ସେ ତୁମ ପାଇଁ ପାଗଳିନୀ ପ୍ରାୟ ହୋଇଛି । ତୁମ କଥା ଶୁଣିବାକୁ ସେ କାନ ଡେରି ରହିଛି । କୁସୁମ ଶରର ଆଘାତକୁ ସଖୀ ମୋର ଡରିଲାଣି । ତୁମେ ଏତେ ନିଷ୍ଠୁର ? ଡକାୟତ ହାତରେ ଶୁଦ୍ଧ ସୁନାକୁ ଟେକି ଦେଉଛ ? ହେ ନରହରି, ମୋ ସଖୀକୁ ନିରାଶ କର ନାହିଁ । ସେ ଗୋପର ସୁନ୍ଦରୀ ଦୁଃଖରେ ଢଳି ପଡ଼ୁଛି । ପଦ୍ମପତ୍ରରେ ଜଳ ଢଳଢଳ ହେଲାଭଳି ମୋ ସଖୀର ଜୀବନ ଅସ୍ତବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇ ପଡୁଛି । ହେ ହରି, ତୁମେ ତାକୁ ଅଣଆଦର କରି ନିଧିକୁ ହରାଉଛ । ତା’ ଭଳି ନିଧି ତୁମେ କେଉଁଠି ପାଇବ ? ଦୋଷ କରି ନ ଥିବା ଲୋକଠାରେ ରୋଷ କରିବା ଠିକ୍ ନୁହେଁ । ତା’ର କେତେ କେତେ ଦୋଷ ସହିଛି, ଏବେ ତା’ର ଦୁଃଖ ଅସହ୍ୟ । ତୁମ ହୃଦୟରେ ଯଦି ସାମାନ୍ୟ ଦୟାଭାବ ଅଛି, ତେବେ ଥରେ ତା’ର ମୁଖକୁ ଦେଖି ଆସ । ହେ କୃଷ୍ଣ, ତୁମେ ଏଡ଼େ ଉଦାସିଆ ହୋଇଗଲ ?' ସଖୀ ମୋର ତୁମର ଏ କୁଟିଳ ବୁଦ୍ଧିକୁ ତରକି ପାରିଲା ନାହିଁ । ସ୍ତ୍ରୀ ରତ୍ନ ସେ, ରମଣୀ ଶିରୋମଣି, ବିଶେଷରେ ଅବଳା । କନ୍ଦର୍ପର ଢାଳାକୁ କିପରି ସେ ସହିବ ?

ଛନ୍ନ ଛନ୍ନ ହୋଇ ସେ କେତେବେଳେ ଆଖି ବୁଜୁଛି ପୁଣି ଚାହୁଁଛି । ବୃଦ୍ଧା ଲୋକ ପରି କେତେବେଳେ ହସୁଛି ତ କେତେବେଳେ ଏଣୁତେଣୁ କହୁଛି । ଥୋକାଏ ସଖୀ ଆଗରେ ଏକାନ୍ତରେ ସେ ତା’ ଦୁଃଖ କଥା କହିଛି । ହେ କେଶବ, ତା’ ଜୀବନ । ଯେମିତି ରହିବ, ସେଇୟା କର । ତା’ ପ୍ରତି ଦୟାବାନ ହୁଅ । ତୁମ୍ଭର ଦୟାନିଧି ବାନା ସମଗ୍ର ଜଗତରେ ଉଡୁଛି । ମୋ ସଖୀର କର୍ମରେ କିନ୍ତୁ ତୁମେ ନିଦାରୁଣ ହୋଇଛ । ସୂର୍ଯ୍ୟ ବିନା ଯେମିତି କମଳିନୀ ଦୁଃଖୀ ହୋଇଥାଏ, ସେମିତି ମୋ ସଖୀର ଅବସ୍ଥା ହୋଇଛି । ତୁମକୁ ଝୁରି ଝୁରି ସେ ଦୁର୍ବଳ ହୋଇଗଲାଣି । ହେ କୃଷ୍ଣ, ତୁମକୁ ସେ ଯାହା ଜାନୁ, ଯୌବନ ଦାନ ଦେଲା, ତାକୁ ଧିକ୍ । ତା’ ଜୀବନ ଥାଇ ଆଉ ଲାଭ କ’ଣ ? ଯାଉଥିବା ଜୀବନକୁ ଯାହା ଧର୍ମରେ ଧରିଛି ! ଲୁହ ପାଣିରେ ତା’ ସୁନ୍ଦର ମୁଖକୁ ସେ ଧୋଉଛି । ଧୈର୍ଯ୍ୟ ହରାଇସାରିଲାଣି ସେ, ତୋ ରମଣୀମଣିକୁ ରକ୍ଷା କର । କୋମଳ ଶେଯରେ ଘଡ଼ିଏ ଅନ୍ତର ହେଲେ ତୁମେ ସହିପାରନାହିଁ । ପାଖରେ ବସି ପ୍ରୀତିବାଣୀ ନ ଶୁଣିଲେ ଛାଡ଼ନାହିଁ, ବିଚ୍ଛେଦ ଡରରେ ଚକ୍ଷୁସାମନାରୁ ଘଡ଼ିଏ ମଧ୍ୟ ତାକୁ ଅନ୍ତର କରୁ ନ ଥିଲ, ନିଦ୍ରା ଯାଇଥିଲେ ତା’ର ଅଧରକୁ ପାନ କରୁଥିଲ, ଏବେ ତା’ ପ୍ରତି ଏତେ ନିଷ୍ଠୁର ହେଉଛ ?

ଭାବାର୍ଥ - (୨୧-୨୮) ହେ କୃଷ୍ଣ, ପୂର୍ବରୁ ତୁମର ଓ ତା’ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରେମ । ସୂର୍ଯ୍ୟ ଓ ପଦ୍ମଫୁଲ ପରି ଥିଲା । ତୁମେ ପୁରୁଷରତ୍ନ ତାକୁ ଏହି ପ୍ରେମରୁ ଭିନ୍ନ କରାଅ ନାହିଁ । ମୁଁ ତୁମ ପାଦ ତଳେ ପଡ଼ି ବିନତି ଜଣାଉଛି, ତା’ ଦୋଷକୁ ଧର ନାହିଁ । ମୋ ସଖୀ ତୁମ କଥା ଠିକ୍ ଭାବରେ କହିପାରୁନାହିଁ । ଫିଟିଥିବା କବରୀକୁ ନିଜ ହାତରେ ବାନ୍ଧି ପାରୁନାହିଁ । କନ୍ଦର୍ପର ଡରରେ ଆଖି ମଧ୍ୟ ଖୋଲିପାରୁ ନାହିଁ । କନ୍ଦର୍ପର ଫୁଲ ଶରକୁ ସର୍ପପ୍ରାୟ ମଣୁଛି । ବିଷାଦ ମନରେ ସେ ମୋତେ ତୁମ ପାଖକୁ ପଠାଇଛି । ପଛର ବିବାଦକୁ ଭୁଲିଯାଇ ସଖୀକୁ ମୋର ଥରେ ଦେଖିଆସ । ତା’ କଷ୍ଟ କହିଲେ ସରିବ ନାହିଁ । ନାକରୁ ନିଶ୍ଵାସ ଖରତର ହୋଇ ବହୁଛି । ବାତୁଳ ପ୍ରାୟ ହୋଇ ଭୂମି । ଉପରେ ଶୋଇ ରହୁଛି ।

ଏହା ଶୁଣି କୃଷ୍ଣ କହିଲେ - ଲୋ ସଖି, ମୁଁ କନ୍ଦର୍ପର କୋପକୁ ଭୟ କରେ ନାହିଁ । ଭଗବାନଙ୍କ ବିନା ମୁଁ କାହାକୁ ଜାଣେ ନାହିଁ । ପ୍ରିୟା ମୋର ମୋ ଯିବା ବାଟକୁ ଚାହିଁ ଭୂମି ଉପରେ ଶୋଇ ରହିଥିବ । ମୋ ବୋଲ ଭାଙ୍ଗନା, ସେଠାକୁ ଯିବା । କୃଷ୍ଣଙ୍କ । କଥା ଶୁଣି ସଖୀର ମଧୁର ଓଷ୍ଠରେ ନୀରସ ଭାବ ଦେଖାଗଲା । ତା’ ମୁଖର ହସ ଲିଭିଗଲା । କହିଲା- ହେ ମନର ଠାକୁର, ତୁମେ କାହିଁକି ଏପରି ନିଷ୍ଠୁର ହେଉଛି ? ମୂର୍ଚ୍ଛା ଯାଇଥିବା ପ୍ରାଣୀକୁ ଖଣ୍ଡାରେ ହାଣି ପକାଉଛି ? ଯିଏ ଯାହା ପାଇଁ ଅଭିମାନ କରେ ତା’ର ପାଇଁ ଭାବି ଭାବି ଦିନ ସାରିଥାଏ । ଜାଣତରେ ହେଉ ବା ଅଜାଣତରେ ହେଉ ତାକୁ ହିଁ ସେ ନିଜର କରେ । ଯୌବନ, ଜନ ଓ ନିଧି ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଯେ ପାଇଥାଏ, ସେ କେତେବେଳେ ତାକୁ ଯେ ହରାଇ ବସିବ ନିଜେ ଜାଣି ନ ଥାଏ ।

ସଖୀ କହିଲା - ହେ କୃଷ, ମୋ ସଖୀ ରୋଷ କରି ରୁଷି ବସିଛି । ତୁମ ମୁଖକୁ ଦେଖି ତା’ର ମାନ ରଖିପାରୁ ନାହିଁ । ଆଲିଙ୍ଗନ ସବୁ, ରତି ପତି ସହିତ ତୁମକୁ ଦାନ ଦେଇଛି । କଞ୍ଚା ଯୌବନ କାଳରେ ତୁମେ ତା’ର ମନର ନାୟକ । କନ୍ଦର୍ପ ତାକୁ ଲାଖ କରି ଫୁଲଶର ବିନ୍ଧୁଛି । ଶୁଖିଲା ପଦ୍ମଫୁଲ ପ୍ରାୟ ସେ ଦିଶୁଛି । ସତେ ଯେମିତି ଲୀଳା ଲୋଭରେ ପଙ୍କରେ ତାହା ଭାସୁଛି !

ଭାବାର୍ଥ - (୨୯-୩୪) ହେ କୃଷ୍ଣ, ବିଷମ କୁସୁମ ଶରରେ ଜର୍ଜରିତା ସଖୀ ବିରହୀ ଜୀବନ କାଟୁଛି । ତୋ ଠାରୁ ତା’ ମନ ବାହୁଡ଼ି ନାହିଁ । ସେ ବଡ଼ କଷ୍ଟରେ ଜୀବନ ବିତାଉଅଛି । ତା ପାଖକୁ ଯିବା ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୁଅ । ମନକୁ କଷ୍ଟ କର ନାହିଁ । ଶୁଖିଲା ଡାଳିମ୍ବଫୁଲ ପରି ତା’ ଓଷ୍ଠ ଉଦାସ ଦେଖାଯାଉଛି । ତା’ ଆଖିରୁ ଲୁହ ଧାର ଶୁଖୁନାହିଁ । ସେ ତୁମକୁ ଝୁରିଝୁରି ସ୍ୱଭାବତଃ ମରିଯିବ । ତୁମକୁ ଏ କଳଙ୍କ ଲାଗିବ । ତା’ର ନିଶ୍ୱାସ ତୁମ ଉପରେ ପଡ଼ିବ । ସ୍ନେହ, ସରାଗ ବଶରେ ସଖୀ ମୋର ତୁମକୁ ଦେହ ଦାନ ଦେଲା ଅଥଚ ତା’ ପ୍ରତି ନିର୍ଦ୍ଦୟ ହେଉଛ । ଶିଶିର କିରଣରେ ମୋ ସଖୀର ଦେହକୁ ଆଉ ଜଳାନା । ମୋର ସଖୀ ଅତି ସୁକୁମାରୀ, ସ୍ୱଭାବରେ ତା’ ଭାଇ ଗୋପୀପତି ।

ସଖୀଠାରୁ ଏହା ଶୁଣି କୃଷ୍ଣ ସନ୍ତୋଷ ଚିତ୍ତରେ କହିଲେ- ରେ ସଖୀ, ଏହା ଯଦି ସତ, ଭଗବାନଙ୍କ ଦୟା, ତେବେ ଚାଲ, ସେଠାକୁ ଯିବା । ଏହା କହି ସେ ସହଚରୀର ହାତଧରି ଚାଲିଗଲେ । କୃଷ୍ଣ ସେଠାରେ ତୁରନ୍ତ ପହଞ୍ଚି ଚନ୍ଦ୍ରାବଳୀର ମାନ ଭାଙ୍ଗିଲେ ଓ ହସି ହସି ଆଲିଙ୍ଗନ କଲେ । ଦୁହେଁ ଆନନ୍ଦ ମନରେ ପରସ୍ପରକୁ କୋଳେଇ ନେଲେ । ଚନ୍ଦ୍ରାବଳୀର ଦେହର ତାପ । ଦୂର ହେଲା, କୃଷ୍ଣ ତା’ର ସମସ୍ତ ଦୋଷ କ୍ଷମା କଲେ । କବି କହୁଛନ୍ତି, କ୍ଷମାଶୀଳ ପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ମୁଁ ଅଧିକ କ’ଣ କହିବି ? ଛଟକରେ ଏ ମିଳନ ଚଉତିଶା ଶେଷ ହେଲା ।